Kansei Mühendisliği Bilimi ve Ergonomi

Yazar

16 Eylül 2018

1639

Samet Şahin

İstanbul Gedik Üniversitesi Master günlerimde hazırlamış olduğum bir projenin özetidir.

2.ERGONOMİ

2.1.Ergonomi Nedir?

İnsanın fiziksel ve psikolojik özelliklerini inceleyerek, insanın makine ve çevre ile olan uyumunu doğal ve teknik olarak araştırma ve geliştirme çalışmaları topluluğudur. Yunanca’ da Ergo iş, Nomos ise yasa anlamına gelmektedir.

Ergonominin Yunanca’ da anlamı ise iş bilimi manasına gelmektedir (https://tr.wikipedia.org/wiki/Ergonomi, Erişim Tarihi: 9 Şubat 2017).

2.2.Ergonomi Biliminin Amaçları

Doğtaltaş ürünleri, ofis mobilyaları, el araçları, ekipmanlar, işin gereklilikleri ve iş ortamının; çalışanın ve kullanıcının fiziksel özelliklerine, kabiliyetlerine, engelliliklerine, beklentilerine ve psikolojisine uyumlu hale getirilmesi ergonomi biliminin hedefleri arasındadır.

Başka bir anlatımla ise ergonominin amacı, kaza ve yaralanmaları önlemek, yorgunluğu ve insan vücudunun aşırı kullanımını, işe devamsızlığı, zaman kaybını, kaza ve rahatsızlıklara bağlı tazminatları en alt düzeye indirmek, verimliliği, kaliteyi, güvenliği, konforu ve üretkenliği en üst düzeye çıkarmaktır.

2.2.1.Ergonomiye katkıda bulunan bilim dalları

Sosyoloji
Enformasyon
Fizyoloji
Fizik
Psikoloji
Tıp Dalları
İstatistik
İşletme Yöntemleri
Yönetim
Psikoloji
Tasarım
Mühendislik Bilimleri vb. (Kansei Mühendisliği Bilimi, Bulanık Mantık Yöntemi) olarak sıralanabilir.

2.3. İş Sağlığı ve Güvenliğinde Ergonomi

İSG’ de ergonomi, çalışanın çalışma sahasının-ortamının, ofis araç-gereçlerinin, kişisel koruyucu donanımlarının ve iş ekipmanlarının çalışana uygun olması durumudur.

Ergonomik koşullar sağlandığı taktirde çalışan kişiler üzerinde ki stres kalkacak, bunun akabinde çalışan rahatlayacak, iş bitirme süreleri düşecek, hatalar ve yanlışlıklar minimize edilmiş olacaktır. Burada ki asıl hedef çalışana yönelik iş düzenlemesinin temel bilgilerini sağlamaktır.

Farklı bir şekilde ifade etmek gerekirse ergonomi, işin çalışana ve çalışanın da işe uyumunun sağlanması adına gerekli koşulların belirlenmesidir.

3.KANSEİ MÜHENDİSLİĞİ BİLİMİ

3.1.Kansei Mühendisliğinin Doğuşu ve Gelişimi

1990’lar da Seul’ de düzenlenen bir konferansta Hiroshima Üniversitesi’nden Prof. Mitsuo Nagamachi bir konuşma için kürsüdedir. Konuşmasında bir ürünle ilgili görseli ifade eden anahtar kelimelerin veriye dönüştürülerek MİB’ i (Merkezi İşlem Birimi-CPU) olan dijital bir ortama girilmesinden bahsetmektedir ve anlatımıyla birlikte KMB ’nin uygulaması neticesinde, o ürünün özellikleriyle örtüşen bir görüntü bilgisayar ekranında belirir. Yetenekli klasik tasarımcılara alışkın olan CEO’lar (Chief Executive Offıcer) için oldukça şaşırtıcı olan bu durum, tasarımcıların aklını karıştırmıştır. Onlar için pek tanıdık olmayan, uzman sistemler ve çoklu regresyon analizi gibi mühendislik uygulamalarını kullanarak, bilgisayar tarafından tasarımın kabataslak olarak ortaya konması kabul edilir gibi değildir. Fakat zamanla KMB dizaynda bir dal olarak kullanılmaya başlanmış ve bununla da kalmayarak Kore Hükümeti tarafından desteklenen KMB çalışmaları, G7 projesine dahil edilme başarısını göstermiştir (Kunpyo, 2000).

Doksanlı yıllarda KMB’ nin hızla gelişimini sürdürdüğü bir süreç olarak tanımlanabilir. Dönemin Japonya hükümeti ülkede kansei bilgi işlemleri olarak yapılan araştırmalara destek vermiştir (Guetschow, 2000).

3.2.Kansei Mühendisliği

3.2.1.Kansei nedir?

Kansei Japonca’ da;

Duyu organlarının bir uyarıyı algılama ve hissetme becerisidir.
Bir duygunun ortaya çıkarılması için gereken ampirik hafızanın varlığıdır.
Bilinç ve iradeyle kontrol edilen duyusal istektir.

Kısaca belirtmek gerekirse Kansei, bir nesnedeki güzelliğin ve en hoş duyguların hissedilmesi, arzu edilmesi ve düşünülmesidir.

3.2.2.Kansei mühendisliği nedir?

Japonya’da kullanılan kansei kavramının kökeni Alman filozof Baumgarten’ a kadar dayanmaktadır. AESTHETICA (1750) adlı kitabı KMB’ yi etkileyen ilk çalışma olma özelliğini taşımaktadır. Kansei çalışmalarının amacı, insan davranışlarının altında yatan duyguların yapısını keşfedebilmektir. Bu yapıya kişinin kanseisi adı verilir. Kansei, resim ve tasarım alanlarında yaratma gücü ve isteği sağlayan en önemli elemanlardan biri olarak kabul edilmektedir. Herhangi bir resim ya da tasarım çalışması yapan bir kişinin davranışlarının mantıkla değil kansei ile açıklanabileceği de savunulmaktadır (Fığlalı ve arkadaşları, 2002).

Kanseinin parametrik verilerle ele alınarak incelenmesi, matematiksel bir yol izlenerek bulguların değerlendirilmesi KM’yi tarif eder.

Kansei mühendisliği belirlenen iki parametre arasındaki ilişkiyi belirler. Bunun için de istatistik kullanılır. Genelde modüler tasarımlar üzerinde daha başarılı olur. Tüm bunların araştırılması neticesinde deney ve analizlerle ortaya konmasına kansei mühendisliği bilimi(KMB) adı verilir.

3.2.3.Kansei mühendisliği nasıl işler?

KMB, üç ana aşamadan oluşmaktadır: (1) kansei kelimelerinin toplanması ve analiz edilmesi, (2) kişi kanseileri ile tasarım elemanları arasında ilişki kurarak sonuç çıkarma, (3) bilgisayar grafikleri yardımıyla sonuçların gösterimi.

Tüketici arzu ettiği ürünle ilgili olarak hissettiği kelimeleri sisteme girer. Sistem kansei veri tabanında bu kelimeleri tanıyıp tanımadığını kontrol eder. Eğer sonuç pozitif ise, sistem bu kelimeleri bilgi tabanına iletir. Kural tabanı ve imaj veri tabanıyla belirlenen kelimeleri karşılaştırır. Sonuç çıkarım mekanizması bu aşamada çalışmaya başlar ve tasarım detaylarının görünüşlerine karar verir. Son olarak sistem kontrolörü uygun detayları ve renkleri ekrana yansıtır.

Şekil.1. KMB aşamalarının grafiksel gösterimi

3.3.Kansei Mühendisliği Bilimi ile Yapılmış Çalışmaların İncelenmesi

3.3.1.Depo istifleme aracı, lowlifting

2000 yılında Kansei Mühendislik Grubu BT-REFLEX depo istifleme aletinin yeni bir sürüm modelinin geliştirilmesinde bir araya geldi. Bu çalışmadaki amaç yeni üretilen modelin duygusal nitelikleri taşımasıydı. Çeşitli çalışmalar yürütüldü (https://ermanzrnc.wordpress.com/kansei-muhendisligi-nedir/, Erişim Tarihi: 9 Mayıs 2017).

Bu istifleme araçlarında, genellikle yan taşımalarda kullanılmak üzere Şekil.2.’ de ki gibi sürücünün üzerine çıktığı bir platform bulunmaktadır.

Önce ki senelerde, sürücülerin üzerine çıktığı bu platform çok rahatsız ediciydi. Bu sebeple dokuz farklı kaldırma lifti birbirinden farklı kombinasyonda olacak şekilde, amortisör ve helezon yaylar ile donatılarak üretildi. KMB değerlendirmesi sonucunda, uygun kombinasyonu bulabilmek için profesyonel lowlifting sürücüleri davet edilerek, uygun amortisör kombinasyonu belirlendi.

Şekil.2. Depo İstifleme Aracı (Lowlifting)

3.3.2.Miata (Mazda MX 5)

Hiroşimalı Mazda firması Miata MX 5 modelini ürettikten 10 yıl sonra KMB yi kullanarak aracı tekrar tasarladı. İkinci tasarımdan sonra araç dünyanın en çok satılan spor otomobili seçilerek 2001 yılında Guinness Rekorlar Kitabına girmeye hak kazandı (http://myautoworld.com/mazda/cars/history/history-miata/history-miata.html, Erişim Tarihi: 9 Nisan 2017).

Şekil.3. Matia MX 5 spor otomobil-1

Şekil.4. Matia MX 5 spor otomobil-2

3.3.3.Elektrolux mikser tasarımı

Kansei mühendislik grubu büyük beyaz eşya üreticisi olan elektrolux firmasına 2009 yılında bazı önerilerde bulundu. Küçük el aletleri grubunda deneyimsiz olan Elektorlux firması için, mikserlerin insanlar üzerinde ki etkisini hedefleyen kombinasyonların tespit çalışması başlatıldı. Çalışmanın sonunda Elektrolux marka stick mikser piyasaya tanıtıldı.

Şekil.5. Elektrolux el mikseri

3.3.4.Çikolata tasarımı

Özellikle Avrupa ülkelerinde fazla çikolata tüketimi insanların kendilerini suçluymuş gibi hissetmelerine neden olmaktadır. Bunun sebebi çikolatanın sağlığa olan zararıdır. Tüm bunlara rağmen İsviçre’nin en büyük çikolata üreticisi bu algıyı yıkacak yeni bir çikolatayı piyasaya sürmeyi hedeflemiştir.

Cloetta; Dünyanın ciddi çikolatalı gofret üreticisidir ve bu firmanın piyasaya hakim iki gofret markası bulunmaktadır. Başka bir araştırmaya göre çikolata kaplı gofretler, çikolatalara nazaran daha az sağlıksız olarak düşünülmekte ve bu durum insanların kendi iç seslerinin kendilerini daha az rahatsız ettiklerini düşünmelerine sebebiyet vermektedir.

Firma bu hissin sebebini ise gofretlerde oluşan çiğneme direncine bağlar ve bu etkiyi incelemek için birden fazla kansei çalışması yürütür.

Yürütülen çalışmalarda çikolata kaplı gofret içeren ürünler, içermeyen ürünlere nazaran daha olumlu etkiler bırakmaktadır sonucu elde edilmiştir. Bununla birlikte çikolata ve gofret katmanlarının bir üründe ki sayısı için optimum oran belirlenmiştir.

Tüm bu bilgiler ışığında yeni bir çikolata üretilmiş ve 2010 yılında piyasaya sunulmuştur.

Şekil.6. Kansei mühendisliği bilimi ile tasarlanan çikolata

3.3.5.Volvo CC ön konsol tasarımı

Şekil.7. Kansei mühendisliği bilimi ile tasarlanan Volvo CC ön konsol

3.3.6.Ofis sandalyesi tasarımı

Global Kinnarps firması kansei mühendisliği bilimi ile tasarladığı ofis sandalyesini piyasaya sürdü.

https://global.kinnarps.com/

Şekil.8. Kansei mühendisliği bilimi ile tasarlanan ofis sandelyesi

Kaynaklar

Şahin S., İş Sağlığı ve Güvenliğinde Kansei Mühendisliği Tabanlı Ergonomik Bir Yaklaşım, İstanbul Gedik Üniversitesi, Yüksek Lisans Bitirme Çalışması, 2017
Fığlalı N., Fığlalı A., Uzundurugan E., Kansei Mühendisliği ve Uygulamaları, Doğuş Üniversitesi Dergisi, İstanbul, 2002; 87.
Guetschow J. Kansei Ergonomics: An Interview with the Founder, Dr. Mitsuo Nagamachi.Ergoweb Home Page
Kunpyo L., Development of Emotional Engineering and the Role of Design, 2000
http://www.iei.liu.se/machine/kansei/products?l=en
https://ermanzrnc.wordpress.com/kansei-muhendisligi-nedir/